Το Έργο BIOΑΞΙΟΠΟΙΩ στοχεύει στην αξιοποίηση αλιευτικών υποπροϊόντων και απορριπτόμενων ιχθυηρών (ΑΛΥΠΑΠΙ) που μέχρι σήμερα απορρίπτονται μέσω της αλυσίδας εφοδιασμού (διακίνησης και εμπορίας συμπεριλαμβανομένης της μεταποίησης) για την παραγωγή βιομορίων υψηλής προστιθέμενης αξίας (ΒΥΠΑ), όπως ζελατίνη, διάφορες μορφές κολλαγόνου, λιπαρά οξέα και μέταλλα- ιχνοστοιχεία. Το Έργο θα υλοποιηθεί από τη σύμπραξη δύο Επιχειρήσεων (του Οργανισμού Κεντρικών Αγορών και Αλιείας Α.Ε. [ΟΚΑΑ] και της ΝΑΥΣ, Ιωάννα Αργυρού, Σύµβουλοι Επιχειρησιακής Ανάπτυξης) και δύο Ερευνητικών Οργανισμών (του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών [ΕΛΚΕΘΕ] και του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Τμήμα Φαρμακευτικής [ΕΚΠΑ-ΦΑΡΜ]).Το έργο θα έχει διάρκεια 3 έτη, θα υλοποιηθεί μέσα από 5 Ενότητες Εργασίας και 25 υποενότητες και θα περιλαμβάνει 31 Παραδοτέα.
Οι στόχοι του Έργου περιλαμβάνουν:
1. Τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη δικτύου συλλογής, συντήρησης και διακίνησης πρώτης ύλης ΑΛΥΠΑΠΙ τόσο από τις ιχθυόσκαλες, όσο και από τα διάφορα σημεία μεταπώλησης ψαριών (κεντρικές ιχθυαγορές, super markets, ιχθυοπωλεία, λαϊκές αγορές) προς επιλεγμένα σημεία συλλογής και επεξεργασίας σε εγκαταστάσεις του φορέα ΟΚΑΑ.
2. Τη δημιουργία πρακτικών λύσεων διαχωρισμού και κατάλληλης αποθήκευσης των ΑΛΥΠΑΠΙ ανάλογα με την κατηγορία ΒΥΠΑ που θα παράγονται.
3. Τη ανάπτυξη πρωτοκόλλων, προσαρμοσμένων σε Ελληνικά είδη ΑΛΥΠΑΠΙ, για παραγωγή ΒΥΠΑ (ζελατίνη, υδρολυμένο κολλαγόνο, πεπτίδια κολλαγόνου, λιπαρά οξέα, μέταλλα- ιχνοστοιχεία).
4. Την εκπόνηση ολοκληρωμένου Εθνικού Επιχειρηματικού Σχεδίου σχετικά με την αξιοποίηση όλων των μορφών πρώτης ύλης από ΑΛΥΠΑΠΙ από τον φορέα ΟΚΑΑ.
Οι ανωτέρω στόχοι αποσκοπούν να προσδώσουν αξία σε κάθε κιλό αλιευμένης και απορριπτόμενης βιομάζας και να εφαρμοστούν πρακτικές που έχουν εφαρμοστεί σε αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες, αφού προσαρμοστούν στις Ελληνικές συνθήκες (είδη αλιευμάτων, τρόπος διακίνησης, νομοθεσία, κλπ).
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία, η απόρριψη των ζωικών υποπροϊόντων δεν αποτελεί ρεαλιστική επιλογή, καθώς έχει δυσβάσταχτο κόστος και κινδύνους για το περιβάλλον. Αντίθετα, είναι σαφώς προς το συμφέρον όλων των πολιτών ένα μεγάλο φάσμα ζωικών υποπροϊόντων να χρησιμοποιούνται με βιώσιμο τρόπο για διάφορες εφαρμογές, εφόσον ελαχιστοποιούνται οι κίνδυνοι για την υγεία. Σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, ένα μεγάλο φάσμα των υποπροϊόντων αυτών χρησιμοποιείται ευρέως σε σημαντικούς παραγωγικούς κλάδους, όπως είναι οι βιομηχανίες των φαρμάκων, των ζωοτροφών και των καλλυντικών. Η αξιοποίηση των ΑΛΥΠΑΠΙ είναι συνεπώς πολύ σημαντική για τη Γαλάζια Οικονομία στο σύνολό της, καθώς από αυτά μπορούν να προκύψουν προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας και ταυτόχρονα να υπάρξουν πολλαπλά και σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη. Σύμφωνα με την Κοινοτική Νομοθεσία, είναι σκόπιμο το σύστημα συλλογής και απόρριψης να λαμβάνει υπόψη την πραγματική ποσότητα των ζωικών υποπροϊόντων που συγκεντρώνονται στο συγκεκριμένο κράτος μέλος, οπότε το ΒΙΟΑΞΙΟΠΟΙΩ κινείται προς αυτή ακριβώς την κατεύθυνση.
Ο φορέας ΟΚΑΑ θα συντονίσει την ΕΕ1 «ανάπτυξη δικτύου συλλογής, διατήρησης και διακίνησης πρώτης ύλης». Τρεις είναι οι δυνητικές πηγές πρώτης ύλης για την παραγωγή ΒΥΠΑ από ΑΛΥΠΑΠΙ στην Ελλάδα:
1. Τα ζωικά υποπροϊόντα (ΖΥΠ) που δεν πωλούνται τελικά στις 10 ιχθυόσκαλες (~450 τόνοι).
2. Τα απορριπτόμενα αλιεύματα (o όρος αναφέρεται στο ποσοστό των ανεπιθύμητων συλλήψεων που αφού έρθουν επάνω στο πλοίο, στη συνέχεια απορρίπτεται στη θάλασσα λόγω μη εμπορεύσιμης αξίας) (~40.000 τόνοι),
3. ΖΥΠ από την επεξεργασία των ιχθυηρών στην εμπορική και μεταποιητική αλυσίδα (~22.000 τόνοι).
Οι πηγές αυτές θα ταξινομηθούν ανά γεωγραφική περιοχή, ανά μήνα, ανά είδος και ανά μέγεθος όπου είναι δυνατόν, αντλώντας στοιχεία από το Εθνικό πρόγραμμα συλλογής αλιευτικών δεδομένων. Επίσης, θα προσδιοριστεί από το ΕΛΚΕΘΕ η χημική σύσταση (ολική πρωτεΐνη, ολικό λίπος, υγρασία και ανόργανες ουσίες) και η απόδοση σε λέπια (ως πηγή κολλαγόνου) των κυριότερων ειδών που συνιστούν τα απορριπτόμενα αλιεύματα, ενώ θα γίνει προσδιορισμός της χημικής σύστασης στα υποπροϊόντα (εντόσθια και κεφάλια) από την εμπορική και μεταποιητική αλυσίδα, για τα περίπου 30 κύρια είδη που καταναλώνονται στην Ελληνική αγορά και θα εκτιμηθεί η απόδοσή τους σε λέπια, ενώ θα καταγραφεί ο κύριος όγκος των ΖΥΠ στις 10 ιχθυόσκαλες και στις κύριες ιχθυαγορές (Αθήνας και Θεσσαλονίκης). Έτσι, θα δημιουργηθεί μια βάση δεδομένων που θα επιτρέψει στην Ομάδα Έργου να λάβει αποφάσεις για τις δυνατότητες παραγωγής ΒΥΠΑ ανά εποχή και περιοχή. Παράλληλα, θα γίνει καταγραφή όλων των σημείων πώλησης ιχθυηρών από μεταπωλητές στο λιανεμπόριο (επιλεγμένα super markets, ιχθυοπωλεία, λαϊκές αγορές, εστιατόρια) σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη όπου επεξεργάζονται ιχθυηρά, καθώς και όλων των μεταποιητικών και βιοτεχνικών μονάδων που μεταποιούν ιχθυηρά και θα γίνει συσχέτιση με τις ποσότητες ΖΥΠ που παράγονται ανά γεωγραφική περιοχή. Κατόπιν θα γίνει σχεδιασμός των logistics για μεταφορά της πρώτης ύλης (ΖΥΠ) στα πιθανά κέντρα επεξεργασίας και παραγωγής ΒΥΠΑ. Στην ΕΕ1 θα διερευνηθεί η επιλογή της κατάλληλης διαδικασίας διαχωρισμού και συντήρησης των ΑΛΥΠΑΠΙ ανάλογα του παραγόμενου ΒΥΠΑ και των ιδιοτήτων του, όπως α) ενσίρωση (υδρόλυση), β) ψύξη των υποπροϊόντων και γ) συντήρηση σε άλμη. Για κάθε παραγόμενο ΒΥΠΑ θα επιλεχθεί και θα προταθεί η κατάλληλη μέθοδος συντήρησης της πρώτης ύλης που θα συντελέσει στην αύξηση της προστιθέμενης αξίας του.
Ο φορέας ΕΚΠΑ-ΦΑΡΜ θα είναι υπεύθυνος της ΕΕ2 «Παραγωγή κολλαγόνου και παραγώγων του», που αφορά στην ανάπτυξη και βελτιστοποίηση της μεθοδολογίας παραγωγής ζελατίνης, υδρολυμένου κολλαγόνου και πεπτιδίων κολλαγόνου από ΑΛΥΠΑΠΙ (ολόκληρα) ή μέρη των ψαριών (κεφάλια, δέρμα, λέπια) που θα συλλέγονται και θα φυλάσσονται σε κατάλληλες συνθήκες μέχρι την επεξεργασία τους. Επίσης, θα γίνει βελτιστοποίηση της μεθοδολογίας παραγωγής κολλαγόνου διαλυτού σε οξύ και πεπτιδίων κολλαγόνου από λέπια ψαριών.
Ο φορέας ΕΛΚΕΘΕ θα συντονίσει την ΕΕ3 «Παραγωγή λιπαρών οξέων, μετάλλων-ιχνοστοιχείων», στα πλαίσια της οποίας θα γίνει ανάπτυξη και βελτιστοποίηση της μεθοδολογίας παραγωγής λιπαρών οξέων και μετάλλων -ιχνοστοιχείων από ΑΛΥΠΑΠΙ, μεταβάλλοντας τη διάρκεια και την χρήση των διαλυμάτων ενσίρωσης (συνδυασμός πρωτεολυτικών ενζύμων) της πρώτης ύλης.
Ο φορέας ΟΚΑΑ θα συντονίσει την ΕΕ4 «Ανακλιμάκωση των διεργασιών». Σε συνεργασία με τους υπόλοιπους εταίρους, στην ΕΕ4 θα γίνει ανασύνθεση της πληροφορίας και γνώσης από τις τρεις πρώτες ΕΕ. Έτσι, αφού δημιουργηθεί η χωροχρονική βάση δεδομένων (ποσότητες, είδη, γεωγραφική και εποχική κατανομή, αλιευτικός στόλος) και έχουν υπολογιστεί οι αποδόσεις ανά είδος για κάθε παραγόμενο προϊόν των ΕΕ2 και ΕΕ3, θα γίνει ανακλιμάκωση των διεργασιών, ανάλογα με τα επικρατέστερα σενάρια δημιουργίας υποδομών για την αξιοποίηση των ΑΛΥΠΑΠΙ. Βάσει των αναμενόμενων ποσοτήτων, θα σχεδιαστούν και θα προταθούν γραμμές παραγωγής για ζελατίνη, διάφορες μορφές κολλαγόνου, λιπαρών οξέων και μετάλλων-ιχνοστοιχείων και θα διαστασιολογηθούν ο εξοπλισμός και οι εγκαταστάσεις που απαιτούνται. Για κάθε ΒΥΠΑ που θα μελετηθεί, θα δημιουργηθεί ειδική έκθεση για τον εξοπλισμό, τις κτηριακές εγκαταστάσεις και τα πρωτόκολλα παραγωγής από ΑΛΥΠΑΠΙ.
Ο φορέας ΝΑΥΣ θα συντονίσει την ΕΕ5 «Κατάρτιση Εθνικού Προγράμματος αξιοποίησης ΑΛΥΠΑΠΙ: σχεδιασμός και διαστασιολόγηση γραμμών παραγωγής ΒΥΠΑ». Βάσει των στοιχείων και των ευρημάτων της ΕΕ4, θα γίνει έρευνα αγοράς στην Ευρωπαϊκή, εγχώρια και διεθνή αγορά για τη συλλογή των απαραίτητων στοιχείων (ανεξάρτητων μηχανημάτων, υφιστάμενων turn key γραμμών παραγωγής) και της κοστολόγησής τους. Ταυτόχρονα, θα διερευνηθεί η δυνατότητα εξατομικευμένων γραμμών παραγωγής από Έλληνες κατασκευαστές, οι οποίοι θα μπορούν να προσαρμόσουν τα διάφορα επιμέρους μηχανήματα σε πλήρεις και λειτουργικές γραμμές παραγωγής για λόγους μείωσης του κόστους. Σε συνεργασία με τους μηχανικούς του ΟΚΑΑ, και τους ερευνητές από τους φορείς ΕΛΚΕΘΕ και ΕΚΠΑ-ΦΑΡΜ, θα γίνει η απαραίτητη τεχνοοικονομική μελέτη για κάθε ΒΥΠΑ που θα μπορεί να παραχθεί. Η σύνθεση όλης της πληροφορίας και του κοστολογίου θα χρησιμοποιηθεί για την κατάρτιση επιχειρηματικού σχεδίου (ΕΣ), το οποίο θα αποτελεί ένα Εθνικό Πρόγραμμα αξιοποίησης ΑΛΥΠΑΠΙ. Το ΕΣ θα διασαφηνίσει με κοστολογημένα στοιχεία ποιες σειρές προϊόντων αξίζει να παραχθούν, τον αριθμό και τη γεωγραφική κατανομή των πιθανών μονάδων επεξεργασίας και παραγωγής και το κόστος του δικτύου μεταφοράς και του τρόπου διαχωρισμού και διατήρησης της πρώτης ύλης. Επίσης, το ΕΣ θα εξετάσει τη δυνατότητα χρηματοδότησης των επενδυτικών σχεδίων μέσα από επιχειρησιακά προγράμματα, καθώς και διάφορα σενάρια και μοντέλα επιχειρηματικής ανάπτυξης των πάρκων του ΟΚΑΑ (π.χ. μικτά σχήματα, μακροχρόνια εκμίσθωση, ίδια παραγωγή κλπ). Επιπλέον, θα αξιολογηθεί η δυνατότητα δημιουργίας μικρών γραμμών παραγωγής ΒΥΠΑ σε μικρές μεταποιητικές μονάδες. Στο πλαίσιο της ΕΕ 5, θα γίνει διοργάνωση ημερίδων και εκδηλώσεων για τη διάδοση, ευαισθητοποίηση και δικτύωση των ενδιαφερομένων μερών.
